Bark – anatomia i urazy

Czym jest bark?

Bark – czyli współpracujące ze sobą stawy: łopatkowo-ramienny, barkowo-obojczykowy oraz tzw. łopatkowo-żebrowy, który umożliwia ruch ślizgowy łopatki po ścianie klatki piersiowej – to fragment ciała, który łączy kończynę górną z tułowiem. Jest to staw kulisty, który porusza się rotacyjnie.

Poszczególne stawy w obrębie stawu ramiennego stabilizowane są przez zespół więzadeł, jednak dla ich prawidłowej czynności najważniejsze są mięśnie – jest ich kilkanaście, a wśród nich są mięśnie tułowia i kończyny górnej. Ważna jest nie tyle siła tych mięśni, co ich współdziałanie. Kluczowy dla prawidłowego funkcjonowania barku jest tzw. stożek rotatorów, “namiotowato” opłaszczający głowę kości ramiennej.

Budowa stawu ramiennego

Staw ramienny to – z punktu widzenia anatomii – staw kulisty łączący kończynę górną z obręczą barkową.

Główkę stawową tworzy głowa kości ramiennej, a panewka składa się z wydrążenia stawowego oraz obrąbka stawowego łopatki. Dzięki obrąbkowi stawowemu zwiększa się powierzchnia stawowa panewki, czego następstwem jest lepszy zakres możliwych ruchów ramienia. Staw ramienny z natury jest mało stabilny, a przed całkowitą niestabilnością chronią go więzadła i ścięgna z mięśniami. Torebkę stawową wzmacnia więzadło kruczo-ramienne oraz więzadła obrąbkowo-ramienne: górne, środkowe i dolne.

Ruchy odbywają się w trzech płaszczyznach: zgięcie i prostowanie, odwodzenie i przywodzenie, ruchy rotacji do wewnątrz i na zewnątrz. Zarówno zgięcie, jak i odwodzenie w stawie ramiennym zachodzi tylko do płaszczyzny poziomej. Możliwość uniesienia ramienia ponad płaszczyznę poziomą to efekt pracy stawów: mostkowo-obojczykowego oraz barkowo-obojczykowego.

Staw ramienny – częste urazy

Na urazy stawu ramiennego narażeni są w szczególności sportowcy, osoby aktywne fizycznie oraz pracownicy fizyczni, jednak kontuzji w obrębie tej części ciała można doznać również podczas wykonywania codziennych czynności takich jak sprzątanie czy noszenie zakupów.

Urazy dotyczą m.in. stożka rotatorów czy obrąbka. Najczęstszą manifestacją tych patologii jest oczywiście ból barku, choć nie jest on związany jedynie z tymi schorzeniami. Paleta diagnoz jest dużo bardziej rozbudowana: wymaga wnikliwego wywiadu, badania  fizykalnego i najczęściej dodatkowych badań obrazowych jak np. RTG, USG czy rezonans magnetyczny stawu ramiennego.

Uszkodzenie stożka rotatorów

Stożek tworzą ścięgna mięśni: podłopatkowego (ang. subscapularis, ssc); głowy długiej bicepsa (ang. long head of biceps, lhb); nadgrzebieniowego (ang. supraspinatus, sst); podgrzebieniowego (ang. infraspinatus, ist); obłego mniejszego (ang. teres minor, tm) i większego.

Uszkodzenia stożka można podzielić na urazowe oraz przewlekłe. Najczęściej na proces zwyrodnieniowy stożka nakłada się uraz.

Większość urazów dotyczących stożka rotatorów może być leczona artroskopowo w ramach artroskopii rekonstrukcyjnej barku. Leczenie rekonstrukcyjne polega na powtórnym przyczepieniu ścięgien uszkodzonych mięśni specjalistycznymi implantami, tzw. kotwicami, do kości ramiennej. Po zabiegu rekonstrukcyjnym zwykle konieczne jest unieruchomienie stawu w ortezie.

Uszkodzenia obrąbka typu Bankart i SLAP

Staw barkowy stabilizowany jest przez swoistą „uszczelkę” – obrąbek stawowy (ang. labrum). Jego rola polega nie tylko na mechanicznym stabilizowaniu głowy kości ramiennej, ale również na zapewnianiu jej przylegania do panewki łopatki dzięki podciśnieniu panującemu w stawie.

Uszkodzenia obrąbka – do których dochodzi najczęściej w wyniku urazu połaczonego ze zwichnięciem lub podwichnięciem stawu, skutkują jego niestabilnością, często nawet nawrotowymi zwichnięciami. Takie uszkodzenia najczęściej dotyczą uszkodzenia obrąbka w strefie przedniej – określamy je wtedy jako uszkodzenia typu Bankart.

Osobnym rodzajem uszkodzeń są uszkodzenia obrąbka w strefie górnej, w której z obrąbkiem łączy się przyczep bicepsa. Urazy te w żargonie specjalistycznym określane są skrótem SLAP.

Kto leczy staw ramienny?

Przeciążenie lub uraz mechaniczny struktur stawu ramiennego mogą powodować ból i znacznie ograniczać ruchomość ręki. Dlatego z tego rodzaju urazami najlepiej zgłosić się do ortopedy. Jeśli ból jest przewlekły, symetryczny (tzn. takie same dolegliwości występują w kończynie przeciwnej), objawy dotyczą również stawów obu rąk lub stóp, warto skonsultować się z reumatologiem.

W ramach diagnostyki urazów tej części ciała wykonuje się badania takie jak: USG stawu barkowego czy RTG barku.

Co pomaga na uszkodzony staw ramienny?

W leczeniu chorób stawu ramiennego stosuje się przede wszystkim fizjoterapię i rehabilitację, ale jeśli nie przynoszą one spodziewanych efektów, urazy można skutecznie leczyć artroskopowo. To małoinwazyjna metoda, która polega na wprowadzeniu urządzenia zwanego artroskopem do stawu barkowego poprzez niewielkie nacięcia w skórze. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym.

Wiele uszkodzeń stożka rotatorów – zwłaszcza tych częściowych, bez dużego obkurczenia (retrakcji) mięśni – leczy się zachowawczo za pomocą specjalistycznej kinezyterapii. Uszkodzenia masywne lub niepoddające się leczeniu rehabilitacyjnemu mogą wymagać leczenia operacyjnego.